เสด็จประพาสต้นเข้าสู่คลองดำเนินสะดวก ราชบุรี

เสด็จประทับแรมที่ผักไห่ จากนั้นโปรดให้เช่าเรือเป็ดทะเลของราษฎร แล่นทางทะเลเข้าเมืองสมุทรสงคราม อัมพวา แล้วจึงเสด็จประพาสเรือต้นมาทางลำน้ำท่าจีน ท่าฉลอม สมุทรสาคร เสด็จประพาสรถไฟไปพระปฐมเจดีย์ พระประโทน แล้วเสด็จทางเรือมาทางคลองสองพี่น้อง บางปลาม้า มาสุพรรณบุรี แล้วประทับแรมที่ผักไห่เมื่อวันที่ 6 กันยายน พ.ศ. 2447 พอวันรุ่งขึ้น กำหนดจะเสด็จกลับกรุงเทพฯ ผ่านทางบางโผงเผง คลองบ้านกุ่ม เพื่อที่จะเสด็จไปประทับรถไฟจากบางปะอินเข้ากรุงเทพฯ ขณะที่เรือขบวนประพาสต้นออกจากบางโผงเผงเป็นเวลาเสวยกลางวัน ที่ตรงนั้น ในจดหมายเหตุ พอนำมาสรุปได้ว่า ผู้ลากมากดี ทำไมถึงชิมแกงด้วยจวัก เขาถือกัน (นะ) เสาะแสวงที่ทำครัวกันจนหิว จึงมาพบบ้านที่บางหลวงอ้ายเอียง เรือนฝากระดาน มีสะพานและโรงยาวอยู่ริมแม่น้ำ จึงแวะเรือเข้าไปไต่ถาม ได้ความว่าเป็นบ้านกำนัน แต่ตัวกำนันไปค้าข้าว อยู่แต่นายช้าง อำแดงพลับ พ่อตาแม่ยาย ออกมาต้อนรับแข็งแรง ตัวนายช้างเองเข้าไปนั่งสนทนาเคียงไหล่กับพระเจ้าอยู่หัว แล้วยังบอกว่าเสด็จไปเมื่อสักครู่นี่เอง และมีใครสอดถามว่าจำพระเจ้าอยู่หัวได้หรือไม่ แกกลับขู่เอาว่า เคยเฝ้าแล้ว พระรูปก็ยังมีติดอยู่บนเรือน เลยชวนพวกขึ้นไปนั่งคุย พลันได้ยินเสียงยายพลับเอะอะขึ้นในครัว ได้ความว่าแกเอ็ดหมื่นสรรพกิจ เรื่องชิมแกง แกว่า เป็นผู้ลากมากดี ทำไมถึงชิมแกงด้วยจวัก เขาถือกันไม่รู้หรือ คืนเงิน 400 บาท ได้เป็นหมื่นฯ เมื่อเลี้ยงดูกันเสร็จแล้ว นายช้างได้ปรารภอยากจะได้ปืนเมาเซอร์ ขอให้คุณ (พระเจ้าอยู่หัว) ช่วยเป็นธุระจัดซื้อหาให้ด้วย “คุณ” ก็รับเป็นธุระ ก่อนกลับพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานธนบัตรใส่ซองให้กับมือนายช้าง จนเรือประพาสต้นพ้นไปแล้ว นายช้างจึงเปิดซอง พบธนบัตรเป็นจำนวนเงินถึง 400 บาท ก็ตกใจ เงินจำนวนนี้เกินกว่าคนธรรมดาจะให้กัน ครั้นนายช้างรู้ รีบล่องเรือเข้ากรุงเทพฯ และได้เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ซึ่งได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งนายช้างเป็นหมื่นปฏิพัทภูวนาท ได้รับพระราชทานปืนเมาเซอร์ ที่ทูลวาน “คุณ” ให้ช่วยซื้อตามประสงค์ ส่วนนางพลับก็ได้รับพระราชทาน***บหมากเงิน สลักลายอักษรพระนาม จปร. และทรงนับให้นายช้างและนางพลับอยู่ในพวก ซึ่งโปรดเรียกว่า “เพื่อนต้น” ด้วย พระนอนที่วัดป่าโมก พูดโต้ตอบกับคนได้ การเสด็จประพาสต้นนี้ นอกจากจะได้ทรงสำราญพระราชอิริยาบถ ได้ทรงสนิทสนมคุ้นเคยกับราษฎร และเป็นการตรวจตราแผ่นดิน ส่งผลให้พระเจ้าอยู่หัวทรงได้พบเห็นเรื่องแปลกๆ ซึ่งก็ทรงบันทึกไว้โดยละเอียด นับเป็นความรู้และหลักฐานในการศึกษาเรื่องนั้นๆ ต่อมาได้เป็นอย่างดี อย่างเรื่องพระนอนที่วัดป่าโมก ซึ่งพูดโต้ตอบกับคนได้ โดยมีเสียงก้องตอบมาจากพระอุระ ได้ยินไปถึงนอกโบสถ์ และมีพระได้ยินพร้อมกันถึง 15 รูป หรือเรื่องดาบฝักทอง ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ พระราชทานแก่พระยากำแพงเพชรได้ดูแลรักษาดาบนี้กันมาแล้วกี่ชั่วอายุคน ชื่ออะไรบ้าง ทรงเรียงลำดับไว้อย่างละเอียด